Cluster C

Deze mensen zijn over het algemeen angstig en hebben moeite om zelfstandig in het leven te staan. Zij zijn bang om relaties aan te gaan of juist om mensen te verliezen. Conflicten en moeilijke situaties worden zo veel mogelijk vermeden. Op deze pagina lees je informatie over vormen van Cluster C Persoonlijkheidsstoornissen zoals de afhankelijke, dwangmatige en ontwijkende persoonlijkheidsstoornis.

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis vragen bevestiging en hebben moeite om tot een besluit te komen. Het zijn twijfelaars maar zij kunnen zich snel bij een beslissing neerleggen wanneer duidelijk is dat zij daar niet verantwoordelijk voor zijn. Uit zichzelf zullen zij niet gauw iets ondernemen of een voorstel doen. Het kan makkelijk gebeuren dat zo iemand saai of zielig gevonden wordt. Bijbehorend claimend gedrag kan ook irritatie wekken.

Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis stellen zich afhankelijk en soms onderdanig op. Zij leggen de verantwoordelijkheid voor belangrijke dingen in hun leven bij anderen, hebben weinig zelfvertrouwen en kunnen soms moeilijk langere tijd alleen doorbrengen. Beslissingen nemen wordt heel moeilijk gevonden door mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis.

Zij hebben veel advies en geruststelling nodig. Zij zijn op belangrijke gebieden in hun leven op anderen aangewezen en hebben moeite met te zeggen dat zij het ergens niet mee eens zijn. Zij zullen niet gauw een initiatief nemen. Relaties met anderen staan in het teken van de veiligheid die daardoor geboden wordt. Vermijden van verantwoordelijkheid, het initiatief bij anderen laten, zich ondergeschikt maken aan anderen, zijn belangrijke kenmerken van mensen met afhankelijke persoonlijkheidsstoornis.

Wanneer zij de rol van leider op zich moeten nemen worden zij angstig. Voor zichzelf iets afmaken vinden zij moeilijk, het is makkelijker wanneer het voor een ander is. Zij kunnen uit afhankelijkheid een ander steunen, ook wanneer die het bij het verkeerde eind heeft.

Wanneer je leest over de afhankelijke persoonlijkheidsstoornis terwijl je zelf aan die stoornis lijdt dan is het goed mogelijk dat je het niet prettig vindt om te lezen. Het zou goed kunnen zijn dat je ook meteen twijfelt en de neiging hebt om aan iemand anders te vragen: denk je dat ik zo’n afhankelijke persoonlijkheidsstoornis heb? Vind je mij afhankelijk? Wanneer je niet toegeeft aan die neiging en het niet eerst aan een ander vraagt dan kan het gebeuren dat je je heel eenzaam en misschien zelfs wat angstig gaat voelen.

Je bent toch op de wereld om elkaar te helpen? Je doet toch niemand kwaad zeker? Hoe kan er dan toch iets mis met je zijn? Het antwoord is: je doet het goed en er hoeft alleen wat te veranderen wanneer je zelf niet tevreden bent met hoe je leven is ingericht.

Kenmerken van afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

• gedraagt zich onderdanig
• heeft verlatingsangst
• heeft moeite zelfstandig beslissingen te nemen
• heeft moeite verantwoordelijkheid te dragen
• durft niet tegen de mening van anderen in te gaan
• zal niet snel iets alleen doen of ondernemen
• doet er alles aan om steun en verzorging te krijgen van anderen
• kan niet alleen zijn, heeft altijd iemand nodig

De afhankelijke persoonlijkheidsstoornis wordt vaker bij vrouwen dan bij mannen gezien. Kinderen die een ernstige lichamelijke ziekte hebben meegemaakt (waardoor zij afhankelijk waren!) hebben waarschijnlijk meer kans om deze persoonlijkheidsstoornis later te ontwikkelen. Afhankelijke kenmerken worden ook bij vele andere persoonlijkheidsstoornissen gevonden. Mensen met een grote afhankelijkheid kunnen in het bijzonder in situaties komen waarin zij mishandeld of misbruikt worden.

Het is onjuist om te zeggen dat het hun eigen schuld is, dat zij het uitlokken. Niets is minder waar. Door hun afhankelijkheid zijn zij niet in staat voor zichzelf op te komen en kunnen zij lange tijd slachtoffer zijn. Goede raad geven en iemand aanmoedigen om naar de politie te gaan en aangifte te doen, kan bij hen een averechts effect hebben.

Zij worden dan nog onzekerder, voelen zich tussen twee vuren staan en raken hopeloos verward in hun besluiteloosheid.

Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een dergelijke stoornis zijn mensen die heel perfectionistisch zijn, alles op hun eigen manier willen doen. Terwijl ze een hart van goud kunnen hebben missen zij soms de spontaniteit en flexibiliteit die mensen tot aangenaam gezelschap kunnen maken.

Ze zijn altijd beheerst en als ze dat niet zijn dan zijn ze ook helemaal van streek. Omdat het zich bezighouden met de regels en procedures als het ware in hun karakter is gaan zitten, zijn het vormelijke mensen die het onverwachte moeilijk toelaten en soms weinig gevoel voor humor lijken te hebben. Het zijn harde werkers, bereid om over te werken om het helemaal goed te doen, maar niet bereid om te improviseren of het eens helemaal anders te doen.

Ze passen zich slecht aan, sluiten niet gemakkelijk compromissen en kunnen zich autoritair opstellen. Uiteindelijk zijn zij bang om fouten te maken en daardoor onderhevig aan twijfels. Het zijn de mensen die op ieder voorstel bijna zonder nadenken kunnen reageren met: “ja, maar”.

Wanneer je een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis hebt dan maakt de wens om alles netjes en precies te doen deel uit van je karakter. Je voelt het zo, je wilt het graag zo en zo ben je nu eenmaal. Het is niet prettig dat anderen je daarin niet helemaal kunnen volgen, maar jij snapt niet dat anderen zo nonchalant met dingen om kunnen gaan. Er is voor jou weinig reden om te veranderen. Je probeert er niet op te letten hoe anderen hun leven inrichten, je denkt dat iedereen dat maar voor zichzelf moet uitzoeken, maar eerlijk gezegd zou het best kunnen zijn dat je er geen idee van hebt hoe anderen het doen.

Dat kan leiden tot een gevoel van grote eenzaamheid. Je zou er graag bij horen, maar je gaat niet dansen omdat je het niet goed kunt. Je nodigt mensen niet te eten uit omdat je niet zo goed kunt koken als je wel zou willen. Je stelt, kortom, misschien wel te hoge eisen aan jezelf en daardoor kom je wel eens wat tekort.

Kenmerken Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis

• is voortdurend bezig met details, regels, lijsten, ordening, organisatie of schema’s, wat zo ver gaat dat het eigenlijke doel uit het oog verloren wordt
• toont een perfectionisme dat het afmaken van een taak bemoeilijkt (bv. onvermogen iets af te maken omdat het niet aan de eigen overtrokken eisen voldoet)
• is overmatig toegewijd aan werk en productiviteit met uitsluiting van ontspannende bezigheden en vriendschappen (niet te verklaren door een duidelijke economische noodzaak)
• is overdreven gewetensvol, scrupuleus en star betreffende zaken van moraliteit, ethiek of normen (niet te verklaren vanuit culturele of godsdienstige achtergrond)
• is niet in staat versleten of waardeloze voorwerpen weg te gooien, zelfs als ze geen gevoelswaarde hebben
• is er afkerig van taken te delegeren of om met anderen samen te werken, tenzij deze zich geheel onderwerpen aan de eigen manier van werken
• heeft zich een stijl van gierigheid eigen gemaakt ten aanzien van zichzelf en anderen; geld wordt gezien als iets dat opgepot moet worden voor toekomstige catastrofes
• toont starheid en koppigheid

Mannen hebben vaker dan vrouwen deze persoonlijkheidsstoornis. Het is niet bekend hoe vaak de stoornis in de bevolking voorkomt. Eerstegraads familieleden hebben meer kans de stoornis ook te hebben. De achtergrond van deze mensen is vaak een zeer strenge opvoeding. Adolescenten met deze persoonlijkheidsstoornis kunnen in de omgang met anderen soms spontaan milder worden.

In de loop van het leven kunnen er perioden zijn waarin dwanggedachten (obsessies) en dwanghandelingen (compulsies) optreden. In ernstige gevallen kunnen zelfs waanideeën de overhand krijgen en kunnen verschijnselen van schizofrenie het beeld gaan bepalen. Depressies komen op latere leeftijd veelvuldig voor. Het onderscheid met de dwangstoornis kan zeer moeilijk zijn.

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

Hoewel veel mensen verlegenheid kennen en zich ook in vreemde situaties onzeker kunnen voelen is het moeilijk voorstelbaar hoe het moet zijn wanneer je dat voortdurend hebt. Mensen met een echte ontwijkende persoonlijkheidsstoornis krijg je niet vaak te zien. Wanneer het een familielid betreft of iemand die je van school of studie kent dan valt op dat diegene nooit mee op stap gaat. Leuk iets nieuws ondernemen, op avontuur uitgaan, een praatje met iemand aanknopen, dat is allemaal niets voor iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis.

De overgevoeligheid die mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis hebben voor de ongemakkelijke gevoelens die we allemaal kennen, maakt hen vreemd genoeg juist tot moeilijke mensen in de omgang.

Het kan als eigenzinnig en dwingend ervaren worden wanneer iemand telkens maar zegt nergens aan mee te willen doen of nergens zin in te hebben. Mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis voelen zich in relaties en vriendschappen vaak erg angstig en onzeker. In contact met anderen vinden ze het moeilijk om open te zijn en zichzelf te laten zien zoals ze zijn. Door het angstige gevoel iets verkeerd te doen of te zeggen bestaat de neiging om vanaf de zijlijn toe te kijken. Vaak hebben ze het idee dat zij stom of saai zijn en niets interessants voor anderen te melden hebben.

Steeds zijn zij bezig met wat anderen van hen zullen denken. Deze invulling is telkens negatief. Daardoor kunnen zij vaak moeilijk omgaan met kritiek. Want opmerkingen van anderen zien zij als een bevestiging van hun overtuiging dat ze stom of saai zijn vergeleken met anderen.

Zij hebben wel behoefte aan contact met anderen, maar zijn zo bang voor afwijzing, vernedering of kwetsing dat ze persoonlijke contacten uit de weg gaan. Mensen met deze persoonlijkheidsstoornis kiezen vaak voor veiligheid en zekerheid door onbekende situaties zo veel mogelijk te vermijden. Zij beginnen niet aan (of stoppen met) hobby’s waar veel sociale contacten bij komen kijken.

Het liefst werken zij alleen en gaan promotie uit de weg. Het kost veel energie om steeds maar het gevoel te hebben tekort te schieten. Dit levert stress op. Mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis hebben dan ook vaak stress gerelateerde lichamelijke klachten of angstklachten. Het vermijden van sociale situaties of onbevredigend werk kan ook leiden tot somberheid.

Sommige mensen voelen zich bijzonder aangetrokken tot deze schuchtere mensen. Het zijn de stille wateren die diepe gronden doen vermoeden. Een ontdekkingstocht kan beginnen naar de persoon achter de stille en ontwijkende verschijning. Het kan bij iemand met een ontwijkende persoonlijkheid wel eens lang kunnen duren voordat je er achter bent dat het stille water toevallig een ondiep plasje was, maar gelukkig kan die ontdekkingstocht ook heel mooi zijn en tot goede relaties leiden.

Kenmerken van de ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

• vermijdt beroepsmatige activiteiten die belangrijke intermenselijke contacten met zich meebrengen vanwege de vrees voor kritiek, afkeuring of afwijzing
  heeft onwil om bij mensen betrokken te raken, tenzij er zekerheid bestaat dat men hem aardig vindt
  toont gereserveerdheid binnen intieme relaties uit vrees vernederd of uitgelachen te worden.
• is gepreoccupeerd met de gedachte in sociale situaties bekritiseerd te worden of afgewezen te worden.
  is in intermenselijke situaties geremd vanwege het gevoel tekort te schieten.
• ziet zichzelf als sociaal onbeholpen en voor anderen onaantrekkelijk of minderwaardig.
  is uitzonderlijk onwillig persoonlijke risico’s te nemen of betrokken te raken bij nieuwe activiteiten omdat deze hem in verlegenheid zouden kunnen brengen.

Zoals deze persoonlijkheidsstoornis is gedefinieerd komt hij relatief vaak voor. Schattingen lopen uiteen van 1 tot 10 procent van de bevolking. Er lijkt een biologische kwetsbaarheid aan ten grondslag te liggen die met het temperament samenhangt.

Er is veel overeenkomst met de afhankelijke persoonlijkheidsstoornis. Er kan heimelijk tevens sprake zijn van verslaving aan pijnstillende of kalmerende medicijnen.